Przyprawy w kuchni i w domowej apteczce.

Nie wiadomo, kiedy i gdzie narodził się zwyczaj używania przypraw. Wiadomo jednak, ze już w średniowiecznej Europie przywożono przyprawy z dalekich krajów i były one wowczas prawdziwym rarytasem.Obecnie, nawet te najbardziej egzotyczne przyprawy są powszechnie dostępne i szeroko wykorzystywane. Przyzwyczailismy się do nich i uważamy je za niezbędny dodatek w naszej kuchni.
Przede wszystkim polepszamy smak i aromat potraw. Okazuje się jednak, że przy okazji wzbogacamy organizm w setki różnego rodzaju związków chemicznych mających wpływ na lepsze i gorsze działanie naszego organizmu. I tak:
1. Bazylia - ma korzenny, słodkawy i pikantny smak i zapach. Uzywa się jej świeżych lub suszonych liści do sałatek i zup. Można również nacierać zielem mięsa przed dalszym przyrządzaniem.

Poprawia trawienie i ułatwia przyswajanie pokarmu. Pobudza wydzielanie soku żołądkowego, działa przeciwzapalnie i przeciwbakteryjnie i przeciwskurczowo. Powszechnie uważa się, że działa przeciwdepresyjnie, poprawia nastrój i dodaje sił gdyz wykazuje działanie podobne do melisy. Stosuje się w łagodnych zaburzeniach trawiennych, a takze przy niedoborze soku zołądkowego.
2. Czosnek - jest nie tylko cenioną przyprawą, ale również dobrym źródłem witamin i składników mineralnych. Naukowcy stwierdzili, że czosnek może być skuteczny w leczeniu chorób serca a także w ich zapobieganiu. Związki występujące w czosnku, pod warunkiem, że jest on jedzony codziennie, mogą korzystnie wpływać na poziom cholesterolu, zapobiegac rozwojowi nowotworów i powodowac zmniejszenie ciśnienia krwi.
Czosnek zawiera duze ilości witaminy C, potasu (400 mg/100 g produktu), zawartość żelaza (1,7 mg/100 g produktu), magnezu (25 mg100 g produktu) i fosforu (153mg/100g produktu) oraz dostarcza nieco witamin z grup B (zwłaszcza witaminy B1).
Wadą czosnku jest nieprzyjemny zapach po jego spożyciu. Dotyczy to niestety zwłaszcza czosnku świeżego, który ma największe właściwości lecznicze. Aby pozbyc się nieprzyjemnego zapachu zaleca się żucie zielonej natki pietruszki, a także popicie czosnku jogurtem lub mlekiem.
3. Chili - najostrzejsza jest odmiana chili zwana habanero - są to papryczki w kształcie kulki, pochodząca z Półwyspu Jukatan (Meksyk) i wysp karaibskich.
Można ja zastowowac surowa, suszona, mrożona, nawet marynowana.
Posiada właściwości lecznicze, a to dzięki zawartej w nasionkach i włókienkach kapsycynie. Alkaloid ten działa podobnie jak witamina A, C czy E, tj. unieszkodliwia cząsteczki uszkadzające komórki, które podejrzewa się o przyczynianie do powstawanie chorób serca. Z testów laboratoryjnych wynika, iż alkaloid ten uniemożliwia substancjom toksycznym mutację komórek powodującą raka. Brytyjscy naukowcy dowiedli, że chili przyspiesza proces przemiany materii i może przyczyniać się do spalania większej ilości kalorii.
4. Cebula - jest skuteczna (zwłaszcza surowa) w infekcjach układu oddechowego i przewodu pokarmowego. Poprawia trawienie, usuwa wzdęcia, działa przeciwko zaparciom, obniża ciśnienie krwi oraz powoduje spadek zawartości cukru we krwi. To także swietny środek moczopędny. Nie należy jej jednak nadużywać w przypadku poważnych schorzeń nerek i wątrby.
Pieczona cebula stanowi dobry środek zmiękczający i gojący, stosowany zewnętrznie na czyraki i inne ropne stany skóry.
Swieży sok z cebuli jest domowym środkiem na katar i grype.
Cebula zawiera wiele skladnikow jak np. olejki lotne, witaminy, pektyny, białka, składniki mineralne itp. Zielone liście cebuli tzw. szczypior, zawierają witaminy C,B1, B2, PP, karoten, składniki mineralne, w tym znaczne ilości wapnia i potasu.
5. Cynamon - jest przyprawa ogólnie znaną, lubianą i bardzo aromatyczną.
Najważniejszym składnikiem cynamonu są olejki lotne, garbniki, żywice, śluzy, cukry.W postaci proszku cynamon jest stosowany do doprawiania szarlotek, ciast orzechowych, biszkoptów, pączków smażonych w tłuszczu, potraw z ryżu. Cynamonem w laskach przyprawia się kompoty, soki owocowe, wina grzane oraz inne napoje.
Cynamon stosowany jest głównie dla pobudzenia apetytu i poprawy trawienia. W medycynie ludowej jest stosowany przy przeziębieniach, w stanach ogólnego osłabienia, zakłóceniach rytmu serca oraz w chorobach kobiecych.
6. Estragon - to przyprawa stosowana do licznych dań i dodatków, takich jak: omlety zapiekane z pomidorami, do ryb, pieczeni wieprzowej na zimno, jaj w koszulkach itp.
Estragon powoduje czyszczenie krwi, poprawia apetyt i perystaltyke jelit. Stwierdzono również jego działanie przeciwzapalne, antyseptyczne, przeciwszkorbutowe i przeciwskurczowe. Jako przyprawę leczniczą zaleca się też stosować zioło szczególnie w dietach z ograniczeniem soli (choroby nerek). Polecany jest osobom cierpiącym na reumatyzm, skazę moczanową i artretyzm.
7. Galka muszkatołowa - ma intensywny korzenny zapach i słodkawy, lekko gorzki smak. Sproszkowaną lub utartą na tarce, gałkę muszkatołową dodaje się do pasztetów, flaków, farszów mięsnych, zup, sosów i potraw warzywnych. Ponadto gałka muszkatołowa znalazła zastosowanie przy produkcji słodkich wódek i likierów. Jest tez często stosowana do pierników, ciast, deserów owocowych i ponczu. „Kwiat” muszkatołowy poprawia smak beszamelu i sosu cebulowego, czystych zup, dań ze skorupiaków i małży, a także sufletu z sera i deserów z serka śmietankowego.
Stosuje się ją dla łagodzenia zaburzeń oskrzelowych, reumatyzmu, wzdęć. Należy jej używać z umiarem, aby mocny aromat nie zdominował podstawowego smaku potrawy. W większych ilościach może powodować senność, halucynacje lub euforię, nie należy zatem jej nadużywać Stosuje się ją w postaci zmielonej lub tartej.
8.Gozdziki - mają mocny aromat i smak. Wysokiej jakości goździk powinien być ciemnobrunatny, w żadnym wypadku czarny. Czarny kolor świadczy o starości i o braku substancji aromatycznych. Goździki są niezbędnym dodatkiem do wielu świątecznych ciast i herbatników. Stanowią składnik wielu mieszanek przyprawowych. Goździk jako przyprawa pobudza apetyt, wspomaga trawienie. Goździki mają właściwości "odświeżania oddechu".
9. Kurkuma - nadaje potrawom żółty kolor. Nazywa sie ja czaem szafranem indyjskim, od którego jest znacznie tańsza. Stosuje sie ją do przyprawiania gotowanych jaj, majonezów, omletów, serów topionych, sałatek rybnych a także jako barwnik do koncentratów spożywczych, masła, sałatek, ryżu. Kurkuma nie tylko barwi potrawę, nadaje jej też specyficzny zapach podobny do pieprzu oraz delikatny smak, zbliżony do imbiru, lecz nieco łagodniejszy.
Kurkuma posiada lecznicze właściwości. Pomaga zwalczać kamienie żółciowe, działa bakteriobójczo i przeciwzapalnie, zwłaszcza w chorobach skóry. Ma ona rowniez zastosowanie w kosmetyce. Z jej użyciem sporządza się między innymi maseczki pielęgnacyjne.
10. Kolendra - ma specyficzny aromat. Jej liście przypominają w smaku anyżek. Owoce kolendry stosuje się jako przyprawę kuchenną (najlepiej zmieloną) do do różnych mięs (baraniny, wieprzowiny, dziczyzny, do nadziewanej i pieczonej gęsi), do pasztetów, sosów i jaj, marynat jarzynowych, grzybów, wódek, likierów, wina, a także do marynowanych śledzi, past, ogórków, jarzyn. Stosowana jest w kuchni chińskiej i indyjskiej.
Owoce kolendry przeciwdziałają wzdęciom, łagodzą nadmierną fermentację przeciwdziałając nadmiernemu wzrostowi flory bakteryjnej w przewodzie pokarmowym, regulują trawienie.
11. Koperek - należy do roślin najzasobniejszych w sole mineralne jak wapń, żelazo i fosfor, prowitaminę A, witaminy D, E, K, B1, B2, B6, B12, H, bardzo duże ilości witaminy C oraz inne związki i substancje czynne, a także olejek lotny. Świeże liście kopru dodaje się do sałatek, ziemniaków, zup, potraw z jaj i ryb. Pędy wraz z baldachami kwiatów lub owoców są niezastąpionym dodatkiem przy kwaszeniu ogórków. Sos koperkowy jest smacznym i aromatycznym dodatkiem do mięs, drobiu, ryb, raków i ślimaków.
Koper jest stosowany jako lek przeciw kolce, trudnościom z trawieniem i spowodowaną tym bezsennością, wzdęciom, nieprzyjemnemu zapachowi z ust, brakowi pokarmu u matek karmiących piersią. W medycynie naturalnej koper stosuje się jako środek wiatropędny i regulujący pracę nerek oraz uśmierzający kaszel. Jest skuteczny zarówno w postaci sproszkowanych nasion, jak i naparu z liści.
12. Liscie laurowe - poprawiają smak wielu zup (ziemniaczana, grochowa, fasolowa, kapuśniak, żur), flaków, potraw mięsnych, zwłaszcza z dziczyzny i wołowiny. Wzbogacają smakowo sosy, gulasze, galarety, gotowane ryby oraz potrawy z raków i krabów. Liście laurowe są niezastąpionym dodatkiem do marynat warzywnych.
W medycynie używa się liście laurowe do sporządzania esencji i maści przy schorzeniach reumatycznych. Przyprawa posiada właściwości pobudzające apetyt i ułatwiające trawienie. Wykorzystywano ją w leczeniu reumatyzmu, wysypki, bólów uszu i głowy
13.Majeranek - dodawany powinen być przede wszystkim do dań ciężkostrawnych, takich jak grochówka czy wszelkiego rodzaju zupy z fasola, jak również do tłustych mięs Swietnie wspolgra z szałwią, rozmarynem i tymiankiem.]Napar z majeranku pomaga w przypadku bólu zębów, żołądka, gardła; działa leczniczo na wrzody żołądka; stosowany także podczas kaszlu. Pomaga w trawieniu, zwiększa wydzielanie soków żołądkowych.Herbatka z ziela ma właściwości uspokajające. Olejek bywa używany do inhalacji przy nieżytach górnych dróg oddechowych.
14. Mieta - Dodaje się ją do sałatki składającej z pomidorów (bierze się posiekane, młode listeczki), twarożku, sałaty, jogurtu i szpinaku. Używa się w przemyśle cukierniczym. Używa się do aromatyzowania octu, gotowanych mięs i salcesonu. Miętę używa się również do produkcji napojów, wódek i likierów. W Anglii sos miętowy jest ulubioną potrawą narodową. Jest on podawany na zimno jak i na gorąco do pieczeni baraniej czy ryb z rusztu.
Używa się przy zaburzeniach w wydzielaniu żółci, zapaleniu woreczka żółciowego i dróg żółciowych, a także w kamicy żółciowej i żółtaczce, przy wzdęciach, kolce jelitowej, w zaburzeniach przewodu pokarmowego, układu nerwowego objawiających się w bezsenności, migrenie, nerwobólach, drgawkach nerwowych i w zaburzeniach menstruacyjnych.
15. Oregano - charakteryzuje się przyjemnym i delikatnym zapachem oraz korzennym, lekko gorzkawym smakiem. Dodaje się go do potraw mięsnych, sosów i zawiesistych zup, jak również ryb. Należy do głównych przypraw kuchni włoskiej, hiszpańskiej i meksykańskiej. Jest podstawową przyprawą do pizzy i spaghetti.
Posiada właściwości dietetyczne, pobudzające apetyt i ułatwiające trawienie. Jest stosowany jako lek przeciwskurczowy, dezynfekujący, moczopędny, antyseptyczny (np. w bólach zębów) i przeciwzapalny. Może być pomocny w leczeniu zapalenia oskrzeli i zaburzeń trawienia. Pomaga w leczeniu chorób dróg oddechowych, przy wzdęciach i zaburzeniach fermentacji.
16. Pieprz - jest przyprawą uniwersalną, dodawać go można niemal do wszystkich pieczeni, marynat i sosów.
Dodatek pieprzu sprzyja trawieniu, działa też lekko moczopędnie, jest jednak niewskazany przy wszelkich dietach i dla osób ze skłonnościami do podrażnień przewodu pokarmowego.
17. Rozmaryn - Służy jako dodatek do smażonych ryb, grzybów, niektórych zup i sosów, sałatek, potraw z dużą ilością czosnku, dań rybnych i owoców morza, a także przyprawia się nimi makarony, gotowane ziemniaki. Dodaje się go do tłustych mięs, kiełbas, kotletów, farszów, pasztetów, gdyż ułatwia trawienie tłuszczów. Tradycyjnie okłada się nimi upieczoną baraninę i jagnięcinę, mięso królika, dziczyznę. Typowa przyprawa dla potraw kuchni francuskiej.
Rozmaryn działa moczopędnie, żółciopędnie, rozkurczowo i dezynfekująco oraz podrażniająco na skórę. Stosowany jest w lecznictwie na cierpienia żołądka, wątroby i nerek, działa również napotnie i przeciwreumatycznie. Rozmaryn wchodzi w skład m.in. maseczek odświeżających, płynów do kąpieli ujędrniających skórę, kojących system nerwowy, łagodzących bóle reumatyczne, poprawiających krążenie krwi.
18. Szalwia - ma wonny, korzenny zapach i gorzkawy smak. Przyprawą i ziołem są listki. Zapach i smak listków szałwi wytwarzają przede wszystkim olejki lotne, garbniki i gorycze. Szałwia zawiera także niektóre hormony i związki kwasu nikotynowego. Nadaje się do pieczeni baraniej i jagnięcej, do cielęciny i do flaków. Używa się jej do mieszanek ziołowych razem z miętą, rozmarynem, majerankiem, lebiodką i bazylią. Dodawana jest do mielonek, klopsów i pasztetów. W kuchni używamy świeżej i suszonej. Świeża jest doskonała w ziołowym maśle wraz z miętąi pietruszką, smakuje w farszach i do kurczaków. Listkami szałwi nadziewa się pulpety cielęce i smażone kotlety wieprzowe. Szałwia ma bardzo silny korzenny aromat i specyficzny smak, dlatego nie można jej używać w nadmiarze. W zupełności wystarczy do jednej porcji listek – dwa świeżej lub szczypta suszonej, rozgniecionej szałwi.
Wykazuje działanie odkażające, ściągające, przeciwzapalne i przeciwpotne. Pobudza też wydzielanie soków trawiennych, reguluje perystaltykę jelit i stosowany jest wewnętrznie jako środek przeciwdziałający wzdęciom, nadmiernej fermentacji, w bólach brzucha, kolce jelitowej i przeciw łagodnej biegunce. Dzięki bakteriobójczym właściwościom od dawna stosuje się napar tego surowca także zewnętrznie do płukania jamy ustnej, gardła, przy ropnym zapaleniu dziąseł, pleśniawce i przy anginie. Napar szałwii stosuje się także do okładów na trudno gojące się rany, owrzodzenia żylakowate nóg a także jako dolewkę do kąpieli w chorobach reumatycznych, wysypkach i innych schorzeniach skórnych.
19. Tymianek - Jest to przyprawa charakterystyczna dla kuchni francuskiej i włoskiej. Tymianek dodaje się do wywarów mięsnych, ostrych sosów, ciężkich zup (grochowa, fasolowa), pieczonej kaczki, dziczyzny, królika, cielęciny, wołowiny oraz ryb. Przyprawia się nim wędliny, bigos, mielone mięsa, pasztety, sery, sałaty, potrawy z roślin strączkowych, warzyw oraz pizzę. Tymianek, szałwia i ocet stanowią jedną z kompozycji przyprawowych, której używa się do aromatyzowania mostków cielęcych.
Wyciągi z tymianku wchodzą w skład środków wykrztuśnych. Olejek tymiankowy ma działanie bakterio i grzybobójcze, głównie dzięki zawartości tymolu. Tymol - wyciąg z tymianku o silnym działaniu bakteriobójczym ma duże zastosowanie w stomatologii, a jego przedawkowanie w takiej czy innej postaci (olejek tymiankowy także), wywołuje nudności, ból głowy, osłabienie oddechu. Posiada duże znaczenie jako środek o właściwościach antybiotycznych w przemyśle parafarmaceutyków i środków kosmetycznych (pasty do zębów, wody do ust).
20. Wanilia - Stosuje się ją jako dodatek do ciast, babek, tortów, kompotów i bitej śmietany.
Nalewka waniliowa wzmacnia mięsień sercowy, jest także przeciwgorączkowa.