Jędrzeja Kitowicza [1728-1804]/OPIS OBYCZAJÓW ZA PANOWANIA AUGUSTA III
W dziale o nowosciach stoi miedzy innymi w porownaniu kuchni tradycyjnej do nowomodnej:
Ciasta także francuskie, torty, pasztety, biszkokty i inne, pączki nawet - wydoskonaliło się to do stopnia jak najwyższego. Staroświeckim pączkiem trafiwszy w oko, mógłby go był podsinić, dziś pączek jest tak pulchny, tak lekki, że ścisnąwszy go w ręku, znowu się rozciąga i pęcznieje jak gąbka do swojej objętości, a wiatr zdmuchnąłby go z półmiska. Stawiano na stole przed potrawami w mięsne obiady jednę i drugą parę śledzi surowych na talerzach; tego panowie przed wszystkimi potrawami jedli po dzwonku lub mniej, a to dla zaostrzenia apetytu, jak mieli podanie od doktorów, którzy z obżarstwa panów spodziewając się chorób, doradzali im to, co psuło zdrowie, aby mieli kogo leczyć.
I jeszcze dalej o sposobach podawania:
Przy wszelkich konceptach do wymyślności smaku użytych długo Polacy nie mieli sposobu utrzymania potraw w cieple. Nim się kuchmistrz wyguzdrał z swoją symetrią potraw, które wprzódy na stole kuchennym niż na pańskim ustawiał, przypatrując się jakby najgłówniejszy fizyk koneksjom i powinowactwom potraw, tymczasem wszystko pokrzepło; a jeżeli jeszcze cokolwiek ciepło na stół pański zaniesione zostało, to do reszty wystygło, nim panowie zasiadający do stołu proces, indukty, repliki, rerepliki i juramenta względem miejsc pierwszeństwa skończyli. Więc zasiadłszy, następowała remisa zimnych potraw do kuchni dla rozgrzania, a ta, będąc przewlokła, psuta i przerywała apetyt. Trafiało się i to, że potrawa odesłana do kuchni więcej nie powróciła na stół i czasem w sprawnych rękach jakiego służalca, na czas i domowego, ile w zamięszaniu, z półmiskiem przepadła. Końcowi zaś stołownicy, mając gorące żołądki, zmiatali, choć na zimno, przed sobą potrawy postawione. A tak panowie, środek stołu trzymający, albo też, choć na zimno, jeść musieli, albo czekając za rozgrzaniem, widzieli koniec obiadu wtenczas, gdy go zaczynali. Myśląc tedy długo nad taką nieprzyzwoitością, nareszcie wymyślili fajerki srebrne; te stawiano na stoły w zimne czasy, nalane spirytusem, który dodając ognia, nie czynił dymu. Dopiero po takim wymyśle jadali ciepło, postawiony albowiem półmisek na fajerce, w momencie się rozgrzał, tak jak trzeba było.
Usmialam sie...A my jeszcze nieraz narzekamy na cos haha
Użytkownik Dorota zza plota napisał w wiadomości: > moze jakis Moderator sie zlituje i poprawi tytul watku prosze zamiast > "kto" ma byc "oczywiscie "to" sorry
Dorotko, wprawdzie to nie ta ranga piszącego (w końcu mistrz Jędrzej to historyczny autorytet), nie ten wiek (Lemnis i Vitry wiek XX), ale bardzo lubię "W staropolskiej kuchni i przy polskim stole" duetu (ponoć nieistniejącego nigdy, ot takie dziennikarskie żarty) : Maria Lemnis i Henryk Vitry. Polecam i pozdrawiam! Paola
Oj też uwielbiam tę pozycję "W staropolskiej kuchni i przy polskim stole" . Często do niej wracam :) Bardzo ciekawe są książki i artykuły zawierające dawne opisy, dotyczące wszystkiego co z kuchnią i jedzeniem związane.
Gdy zaś nastała kawa i rozeszła się po wszystkich domach pańskich, szlachty majętniejszej i bogatszych mieszczan, dawano ją najprzód z rana z mlekiem i cukrem, po której pijano wódkę, a herbatę, jako sprawującą suchoty i oziębiającą żołądek, w cale zarzucono; policzono ją w liczbę lekarstw przeciw gorączce i do wypłukania gada po ejekcjach, mianowicie z gwałtownego pijaństwa pochodzących. Po każdym także stole dawano gościom kawę, jednym z mlekiem, drugim bez mleka. Tym trunkiem najulubieńszym raczyły się kobiety najwięcej, tak z rana, jako też po obiedzie i po wieczerzy, osobliwie gdy w kompanii jakiej albo podczas tańców długo w noc dosiadywały. Kto z mężczyzn chciał uniknąć wina, wstawszy od stołu, miał się do kawy; było to albowiem na kształt przywileju zdrowia, że kto pił kawę, nie mógł być oprymowany winem. Ale ten przywilej nie służył dłużej jak do dwóch godzin; dobre i to, osobliwie, gdy złym winem pojono.
Kawa od ludzi majętnych przeszła nareszcie do całego pospólstwa, podniosły się po miastach kafenhauzy; szewcy, krawcy, przekupnie, przekupki, tragarze i najostatniejszy motłoch udał się do kawy. Nie była już wtenczas droga: za sześć groszy miedzianych dostał filiżanki kawy z mlekiem i cukrem, lecz też taka była i kawa: łut kawy dla zapachu, cztery luty pszenicy palonej, trocha faryny cukrowej, łyżka mleka roztworzonego wodą-smakowało to jednak prostactwu, nie znającemu smaku czystej kawy, dobrze sporządzonej. A nawet i po domach małych albo skąpych robili sobie taką kawę przymięszując do niej przez połowę pszenicy lub grochu palonego, bo koniecznie chciało się kawy, już to że bez niej dom byłby poczytany za prostacki i sknerski, już że kawa wciąga ludzi w nałóg tak jak gorzałka albo tabaka, że się bez niej obejść nie może, kto się w nią włoży, tak dalece, że woli niejeden, a jeszcze bardziej niejedna, obejść się bez chleba niżeli bez kawy.
Po miastach, osobliwie niemieckich, rzemieślnicy nie szkodowali na kawie, owszem im ekspensy umniejszała. Póki nie znano kawy, rzemieślnik musiał dać czeladnikowi kieliszek gorzałki, który kosztował trzy grosze, potem chleba z masłem, to drugie trzy grosze; więc śniadanie jednej osoby kosztowało go sześć groszy, którego sam nie kosztował. Gdy zaś kawa weszła w zwyczaj, rzemieślnik kupił kawy już palonej i mielonej w sklepie korzennym za sześć groszy, cukru lodowatego za drugie sześć groszy, mleka pól garca za trzecie sześć groszy; w tym mleku ugotował owę trochę kawy, za sześć groszy kupioną, dal każdemu po kawałku cukru lodowatego, przez który w zęby wzięty pili owę kawę, po każdym łyku przejadając chleba z masłem cienkie kromki. I takim sposobem odbył śniadanie swoje, żony, dzieci, czeladzi, do kilku osób, czasem do ośmiu i dziewięciu, straciwszy mało więcej na wszystkie osoby, jak przedtem na jednę, a najwięcej dwie.
Z tych, co się zbytecznie włożyli w kawę, ledwo który otworzył oczy, zaraz mu do łóżka niesiono kawę; bo było uprzedzenie od doktorów zatwierdzone, że wstawać z łóżka na czczo, a jeszcze bardziej wychodzić tak na wiatr, jest niezdrowo. Dlatego panie nabożne, kiedy miały przyjmować komunią, spieszyły się do niej jak najraniej, a po przyjętej jeszcze spieszniej powracały do domu, gotowe wyprać po pysku sługę, policzki jej wyszczypać z wielkiej gorliwości, jeżeliby za wstąpieniem w próg kawy gotowej nie zastały. Parochianki zaś wiejskie, kiedy miały przyjmować tę świętość, opodal od kościoła mięszkające, brały z sobą na odpust kawę i tam albo w domu księżym, albo w karczmie lub innym jakim zaraz po komunii napijały się najmilszego swego trunku z obawy, przez długą czczość żołądka aby aury niezdrowej w niego nie naciągnęły. Dziwna rzecz, iż z takiego uprzedzenia nie mogli się wyprowadzić doświadczeniem z służących swoich, którzy pospolicie do obiadu czci, a czasem i cały dzień głodni-zdrowi i rzeźwiejsi byli od swoich panów i pań delikatek.
Choćby dziesięć domów na dzień (jak to jest łatwo w miastach) odwiedzała która jejmość kawiarka, w żadnym się nie wymówiła od filiżanki kawy, gdzie ją tylko częstowano; wszędzie zaś tym trunkiem raczyć się damom było we zwyczaju. I dobrze: poki albowiem nie była znajoma kawa, biała płeć dystyngwowana na ranny posiłek używała polewki robionej z piwa, wina, cukru, jajec, szafranu albo cynamonu. Co iż tylko służyło domowym osobom albo gościom bawiącym dzień jeden i drugi w gościnie, a nie służyło oddającym krótką wizytę, mały koszt sprawowało. Ale za to po poleweczce unoście domowe same i z goszczącymi na sekret przechodziły się często do apteczki i tam wódeczką mdlącą poleweczkę zakrapiając, po trosze się gorzałką rozpijały i na rozmaite jędze, dziwaczki, chimeryczki, nareszcie na pijaczki ogniste wychodziły. Których defektów rozumu że kawa nie sprawuje, chwalić ją stąd należy i dzięki oddawać temu, kto ją pierwszy do naszego kraju sprowadził, albowiem ona nie tylko białą płeć, ale też i wielu mężczyzn od gorzałki, niszczącej zdrowie i rozum, zachowała.
"Encyklopedii Staropolskiej" wydanej po raz pierwszy w latach 1903-1907, pod hasłem "Apteczka domowa" i "Panna apteczkowa" pisał: Żony panów polskich i szlachty smażyły róże, inne zioła, skórki cytrynowe, pomarańczowe, ziele tatarskie (tatarak) w cukrze, różne owoce w miodzie, z wiśni robiły soki, ze śliw powidła, przyprawiały wódki - jedne pachnące dla toalety używając do tego szpikanardu, lawendy, róży, cyprysu, izopu (hyzopu), drugie przepędzały przez alembik dla napitku jako lekarstwo, dystylując je z cynamonu, anyżu, tataraku i ziół rozmaitych.
Robiły nalewki pachnące “dla toalety”, aromatyzując wódkę płatkami róż, lawendą, cyprysem, konwalią, hyzopem. “ Wracając jednak do zawartości naszej apteczki przyjemnej, to obok wiśniówek, znajdowały się w niej trunki z węgierek i renklod, smorodinówka z czarnej porzeczki, aromatyczna pigwówka i likier malinowy, wytrawny jarzębiak dla panów, a dla pań słodka “jarzębinka”. Bohaterowie powieści Marii Rodziewiczówny często popijają dereniówkę, a i trunkiem na śliwkach tarniny nie gardzą. Na polowaniach najchętniej rozgrzewano się kieliszkiem jałowcówki lub żubrówki albo dzięgielówki, Dwa tygodnie po św. Janie nastawiano nalewkę na zielonych orzechach, bo wtedy były najodpowiedniejsze na trunek nieodzowny przy niestrawności, przejedzeniu czy “katarze żołądka”. Teraz, kiedy często mamy upalne wiosny i wszystko dojrzewa szybciej, trzeba wcześniej sprawdzić, czy aby orzechy już nie nadają się na nalewkę. Łupina powinna być jeszcze miękka, a wnętrze orzecha powinno mieć galaretowatą konsystencję. Zapobiegliwe panie domy nie omieszkały zalać wódką także wonnego kwiatu lipy, świeżych liści mięty pieprzowej czy gałązki piołunu. Z kłącza ziela tatarskiego czyli tataraku była ajerówka, a wódka karolkowa to dawna nazwa kminkówki – jednej z najstarszych nalewek, równie niegdyś u nas popularnej jak anyżówka W dobrze zaopatrzonej apteczce nie mogło zabraknąć rozmaitych esencji do szybkiego przyprawiania wódki. Na Kresach przyrządzano w tym celu czyste jak łza ekstrakty w sposób, który ma w sobie coś z alchemii. W słoiku wypełnionym do połowy spirytusem zawieszano muślinowy woreczek z owocami, tak by nie dotykał płynu, i szczelnie zamykano naczynie. Opary alkoholu wyciągały z owoców nie tylko smak i zapach, ale także kolor. W trzy tygodnie powstawał ekstrakt o niezwykle skoncentrowanym smaku i aromacie. Zmieszana z nim wódka ratowała honor domu, gdy zabrakło innych długo dojrzewających trunków
Teraz moge sie z tego smiac. Kiedys nie bylo mi do smiechu jak musialam zaliczyc na egzaminie miedzy innymi wlasnie ta ksiazke, a nasz prof. byl bardzo dokladny i pytal o szczegoly. Bardzo sie ciesze ze mam to juz dawno za soba bo tego typu ksiazki sa owszem ciekawe, ale do egzaminu trzeba je "wkuc" ;)
No i moze o naszych poczciwych kartoflach :-) O kartoflach
Tacyt pisze, iż starodawnych Niemców pokarmem były poma agrestia, recens fera (jabłka ziemne, zwierzyna świeża). Nie odmienił się smak do tej strawy i teraźniejszym Niemcom; jest to i teraz ich specjałem z tą tylko różnicą, iż dawni Niemcy lubili zwierzynę świeżą, według słów Tacyta wyżej wyrażonych: recens fera, teraźniejsi zaś wolą skruszałą, gdy już swędzić zaczyna i gdy brzuszki ptastwa zielonego koloru nabywają. Jabłka zaś ziemne, czyli ziemniaki, a po teraźniejszemu kartofle, bądź świeże, bądź stare, w jednej utrzymując się porze, równą też apetytowi sprawują satysfakcją. To z okoliczności związku namieniwszy, przystępuję teraz do czasu, którego się kartofle w Polszcze i gdzie najpierwej zjawiły. Zjawiły się najprzód za Augusta III w ekonomiach królewskich, które samymi Niemcami, Sasami-ekonomistami osadzone były, a ci dla swojej wygody ten owoc z Saksonii z sobą przynieśli i w Polszcze rozmnożyli.
Długo Polacy brzydzili się kartoflami, mieli je za szkodliwe zdrowiu, a nawet niektórzy księża wmawiali w lud prosty takową opinią, nie żeby jej sami dawali wiarę, ale żeby ludzie, przywyknąwszy niemieckim smakiem do kartoflów, mąki z nich jak tamci nie robili i za pszenną nie przedawali, przez co by potrzebującym mąki przez się pszennej do ofiary ołtarzowej, mąką kartoflową, choćby i z pszenną zmięszaną, zawód świętokradzki czynili.
Powoli rolnicy w ekonomiach królewskich zaczęli od Niemców nabywać kartofli, od tych znowu pograniczni. Nareszcie gdy kartofle były znajome po Żuławach gdańskich, po Holendrach wielkopolskich i litewskich, gdy do Wielkiej Polski przyszło kilkaset familii Szwabów, którymi panowie niektórzy, a mianowicie miasto Poznań, wsie swoje całe, wypędziwszy dawnych chłopów polskich, poosadzali, ci przychodniowie, przyuczeni w swoich krajach żyć niemal samymi kartoflami, najbardziej do nich polskim chłopom, a od tych szlachcie apetyt naprawili, tak że na końcu panowania Augusta III kartofle znajome były wszędzie w Polszcze, w Litwie i na Rusi.
Póki nie znano kartofli, używano bulwów. Jest to owoc podobny do kartofli z tą różnicą, że jest ogromniejszy; pod jedną łodygą będzie czterdzieści i pięćdziesiąt bulwów, na kształt kłębka w kupę cienkimi jak nić wyrostkami splątanych; smak mają ten sam co kartofle, ale odor przeraźliwy, podobny do pluskwy. Łodyga bulwy wysoka na półtora chłopa, gruba na cal. Po zaplenieniu kartoflów zarzucono bulwy.
Moja mama ma znajomą panią z Ukrainy...nie wiem, czy to zacofanie czy tradycja...U nich na Wigilię je się z jednej miski!! Wyobrażacie sobie...podobno dawniej u nas też tak było :/ nie podoba mi się taka "tradycja".
Dlaczego Ci się nie podoba? Przeciez Wigilia to najbardziej rodzinne święto- spotykamy się z bliskimi, jedzenie ze wspólnego naczynia jeszczę tę bliskość podkreśla. A co do zacofania- Szwajcarów chyba o nie nie posądzisz, a fondue to właśnie taka potrawa, w której wszyscy jedzą z jednego kociołka...
wspólne jedzenie fondue a np kutii to niezbyt trafne porównanie. Z tej prostej przyczyny, że trudno byłoby, aby każy uczestnik miał własne naczynie podgrzewane od spodu. A do kutii własny talerz to chyba nie problem :) Mnie się ten zwyczaj nie podoba i już.
Forum
Najnowsze przepisy
Ostatnie artykuły
Najnowsze galerie
Najnowsze filmy
Ostatnio na forum
Ostatnie komentarze
Tagi
Czytalam wlasnie fragmenr reprintu:
Jędrzeja Kitowicza [1728-1804]/OPIS OBYCZAJÓW ZA PANOWANIA AUGUSTA III
W dziale o nowosciach stoi miedzy innymi w porownaniu kuchni tradycyjnej do nowomodnej:
Ciasta także francuskie, torty, pasztety, biszkokty i inne, pączki nawet - wydoskonaliło się to do stopnia jak najwyższego. Staroświeckim pączkiem trafiwszy w oko, mógłby go był podsinić, dziś pączek jest tak pulchny, tak lekki, że ścisnąwszy go w ręku, znowu się rozciąga i pęcznieje jak gąbka do swojej objętości, a wiatr zdmuchnąłby go z półmiska.
Stawiano na stole przed potrawami w mięsne obiady jednę i drugą parę śledzi surowych na talerzach; tego panowie przed wszystkimi potrawami jedli po dzwonku lub mniej, a to dla zaostrzenia apetytu, jak mieli podanie od doktorów, którzy z obżarstwa panów spodziewając się chorób, doradzali im to, co psuło zdrowie, aby mieli kogo leczyć.
I jeszcze dalej o sposobach podawania:
Przy wszelkich konceptach do wymyślności smaku użytych długo Polacy nie mieli sposobu utrzymania potraw w cieple. Nim się kuchmistrz wyguzdrał z swoją symetrią potraw, które wprzódy na stole kuchennym niż na pańskim ustawiał, przypatrując się jakby najgłówniejszy fizyk koneksjom i powinowactwom potraw, tymczasem wszystko pokrzepło; a jeżeli jeszcze cokolwiek ciepło na stół pański zaniesione zostało, to do reszty wystygło, nim panowie zasiadający do stołu proces, indukty, repliki, rerepliki i juramenta względem miejsc pierwszeństwa skończyli. Więc zasiadłszy, następowała remisa zimnych potraw do kuchni dla rozgrzania, a ta, będąc przewlokła, psuta i przerywała apetyt. Trafiało się i to, że potrawa odesłana do kuchni więcej nie powróciła na stół i czasem w sprawnych rękach jakiego służalca, na czas i domowego, ile w zamięszaniu, z półmiskiem przepadła. Końcowi zaś stołownicy, mając gorące żołądki, zmiatali, choć na zimno, przed sobą potrawy postawione. A tak panowie, środek stołu trzymający, albo też, choć na zimno, jeść musieli, albo czekając za rozgrzaniem, widzieli koniec obiadu wtenczas, gdy go zaczynali. Myśląc tedy długo nad taką nieprzyzwoitością, nareszcie wymyślili fajerki srebrne; te stawiano na stoły w zimne czasy, nalane spirytusem, który dodając ognia, nie czynił dymu. Dopiero po takim wymyśle jadali ciepło, postawiony albowiem półmisek na fajerce, w momencie się rozgrzał, tak jak trzeba było.
Usmialam sie...A my jeszcze nieraz narzekamy na cos haha
moze jakis Moderator sie zlituje i poprawi tytul watku prosze zamiast "kto" ma byc "oczywiscie "to" sorry
Użytkownik Dorota zza plota napisał w wiadomości:
> moze jakis Moderator sie zlituje i poprawi tytul watku prosze zamiast
> "kto" ma byc "oczywiscie "to" sorry
Zlitowałem się.....
Bahus
jak to milo z Twojej strony :-)
Dorotko, wprawdzie to nie ta ranga piszącego (w końcu mistrz Jędrzej to historyczny autorytet), nie ten wiek (Lemnis i Vitry wiek XX), ale bardzo lubię "W staropolskiej kuchni i przy polskim stole" duetu (ponoć nieistniejącego nigdy, ot takie dziennikarskie żarty) : Maria Lemnis i Henryk Vitry. Polecam i pozdrawiam! Paola
Mi najbardziej podobaly sie te paczki...staropolskie
Bardzo ciekawych rzeczy mozna sie dowiedziec :) Masz moze cos jeszcze w zapasie? :)))
No to jeszcze o kawie: zrodlo jak wyzej
Gdy zaś nastała kawa i rozeszła się po wszystkich domach pańskich, szlachty majętniejszej i bogatszych mieszczan, dawano ją najprzód z rana z mlekiem i cukrem, po której pijano wódkę, a herbatę, jako sprawującą suchoty i oziębiającą żołądek, w cale zarzucono; policzono ją w liczbę lekarstw przeciw gorączce i do wypłukania gada po ejekcjach, mianowicie z gwałtownego pijaństwa pochodzących. Po każdym także stole dawano gościom kawę, jednym z mlekiem, drugim bez mleka. Tym trunkiem najulubieńszym raczyły się kobiety najwięcej, tak z rana, jako też po obiedzie i po wieczerzy, osobliwie gdy w kompanii jakiej albo podczas tańców długo w noc dosiadywały. Kto z mężczyzn chciał uniknąć wina, wstawszy od stołu, miał się do kawy; było to albowiem na kształt przywileju zdrowia, że kto pił kawę, nie mógł być oprymowany winem. Ale ten przywilej nie służył dłużej jak do dwóch godzin; dobre i to, osobliwie, gdy złym winem pojono.
Kawa od ludzi majętnych przeszła nareszcie do całego pospólstwa, podniosły się po miastach kafenhauzy; szewcy, krawcy, przekupnie, przekupki, tragarze i najostatniejszy motłoch udał się do kawy. Nie była już wtenczas droga: za sześć groszy miedzianych dostał filiżanki kawy z mlekiem i cukrem, lecz też taka była i kawa: łut kawy dla zapachu, cztery luty pszenicy palonej, trocha faryny cukrowej, łyżka mleka roztworzonego wodą-smakowało to jednak prostactwu, nie znającemu smaku czystej kawy, dobrze sporządzonej. A nawet i po domach małych albo skąpych robili sobie taką kawę przymięszując do niej przez połowę pszenicy lub grochu palonego, bo koniecznie chciało się kawy, już to że bez niej dom byłby poczytany za prostacki i sknerski, już że kawa wciąga ludzi w nałóg tak jak gorzałka albo tabaka, że się bez niej obejść nie może, kto się w nią włoży, tak dalece, że woli niejeden, a jeszcze bardziej niejedna, obejść się bez chleba niżeli bez kawy.
Po miastach, osobliwie niemieckich, rzemieślnicy nie szkodowali na kawie, owszem im ekspensy umniejszała. Póki nie znano kawy, rzemieślnik musiał dać czeladnikowi kieliszek gorzałki, który kosztował trzy grosze, potem chleba z masłem, to drugie trzy grosze; więc śniadanie jednej osoby kosztowało go sześć groszy, którego sam nie kosztował. Gdy zaś kawa weszła w zwyczaj, rzemieślnik kupił kawy już palonej i mielonej w sklepie korzennym za sześć groszy, cukru lodowatego za drugie sześć groszy, mleka pól garca za trzecie sześć groszy; w tym mleku ugotował owę trochę kawy, za sześć groszy kupioną, dal każdemu po kawałku cukru lodowatego, przez który w zęby wzięty pili owę kawę, po każdym łyku przejadając chleba z masłem cienkie kromki. I takim sposobem odbył śniadanie swoje, żony, dzieci, czeladzi, do kilku osób, czasem do ośmiu i dziewięciu, straciwszy mało więcej na wszystkie osoby, jak przedtem na jednę, a najwięcej dwie.
Z tych, co się zbytecznie włożyli w kawę, ledwo który otworzył oczy, zaraz mu do łóżka niesiono kawę; bo było uprzedzenie od doktorów zatwierdzone, że wstawać z łóżka na czczo, a jeszcze bardziej wychodzić tak na wiatr, jest niezdrowo. Dlatego panie nabożne, kiedy miały przyjmować komunią, spieszyły się do niej jak najraniej, a po przyjętej jeszcze spieszniej powracały do domu, gotowe wyprać po pysku sługę, policzki jej wyszczypać z wielkiej gorliwości, jeżeliby za wstąpieniem w próg kawy gotowej nie zastały. Parochianki zaś wiejskie, kiedy miały przyjmować tę świętość, opodal od kościoła mięszkające, brały z sobą na odpust kawę i tam albo w domu księżym, albo w karczmie lub innym jakim zaraz po komunii napijały się najmilszego swego trunku z obawy, przez długą czczość żołądka aby aury niezdrowej w niego nie naciągnęły. Dziwna rzecz, iż z takiego uprzedzenia nie mogli się wyprowadzić doświadczeniem z służących swoich, którzy pospolicie do obiadu czci, a czasem i cały dzień głodni-zdrowi i rzeźwiejsi byli od swoich panów i pań delikatek.
Choćby dziesięć domów na dzień (jak to jest łatwo w miastach) odwiedzała która jejmość kawiarka, w żadnym się nie wymówiła od filiżanki kawy, gdzie ją tylko częstowano; wszędzie zaś tym trunkiem raczyć się damom było we zwyczaju.
I dobrze: poki albowiem nie była znajoma kawa, biała płeć dystyngwowana na ranny posiłek używała polewki robionej z piwa, wina, cukru, jajec, szafranu albo cynamonu. Co iż tylko służyło domowym osobom albo gościom bawiącym dzień jeden i drugi w gościnie, a nie służyło oddającym krótką wizytę, mały koszt sprawowało. Ale za to po poleweczce unoście domowe same i z goszczącymi na sekret przechodziły się często do apteczki i tam wódeczką mdlącą poleweczkę zakrapiając, po trosze się gorzałką rozpijały i na rozmaite jędze, dziwaczki, chimeryczki, nareszcie na pijaczki ogniste wychodziły. Których defektów rozumu że kawa nie sprawuje, chwalić ją stąd należy i dzięki oddawać temu, kto ją pierwszy do naszego kraju sprowadził, albowiem ona nie tylko białą płeć, ale też i wielu mężczyzn od gorzałki, niszczącej zdrowie i rozum, zachowała.
I link do ksiazki w Internecie:
Jedrzej Kitowicz: Opis Obyczajow za panowania Augusta III
Swietne, hehe,,,,,
"Encyklopedii Staropolskiej" wydanej po raz pierwszy w latach 1903-1907, pod hasłem "Apteczka domowa" i "Panna apteczkowa" pisał:
Żony panów polskich i szlachty smażyły róże, inne zioła, skórki cytrynowe, pomarańczowe, ziele tatarskie (tatarak) w cukrze, różne owoce w miodzie, z wiśni robiły soki, ze śliw powidła, przyprawiały wódki - jedne pachnące dla toalety używając do tego szpikanardu, lawendy, róży, cyprysu, izopu (hyzopu), drugie przepędzały przez alembik dla napitku jako lekarstwo, dystylując je z cynamonu, anyżu, tataraku i ziół rozmaitych.
Robiły nalewki pachnące “dla toalety”, aromatyzując wódkę płatkami róż, lawendą, cyprysem, konwalią, hyzopem. “
Wracając jednak do zawartości naszej apteczki przyjemnej, to obok wiśniówek, znajdowały się w niej trunki z węgierek i renklod, smorodinówka z czarnej porzeczki, aromatyczna pigwówka i likier malinowy, wytrawny jarzębiak dla panów, a dla pań słodka “jarzębinka”. Bohaterowie powieści Marii Rodziewiczówny często popijają dereniówkę, a i trunkiem na śliwkach tarniny nie gardzą. Na polowaniach najchętniej rozgrzewano się kieliszkiem jałowcówki lub żubrówki albo dzięgielówki,
Dwa tygodnie po św. Janie nastawiano nalewkę na zielonych orzechach, bo wtedy były najodpowiedniejsze na trunek nieodzowny przy niestrawności, przejedzeniu czy “katarze żołądka”. Teraz, kiedy często mamy upalne wiosny i wszystko dojrzewa szybciej, trzeba wcześniej sprawdzić, czy aby orzechy już nie nadają się na nalewkę. Łupina powinna być jeszcze miękka, a wnętrze orzecha powinno mieć galaretowatą konsystencję.
Zapobiegliwe panie domy nie omieszkały zalać wódką także wonnego kwiatu lipy, świeżych liści mięty pieprzowej czy gałązki piołunu. Z kłącza ziela tatarskiego czyli tataraku była ajerówka, a wódka karolkowa to dawna nazwa kminkówki – jednej z najstarszych nalewek, równie niegdyś u nas popularnej jak anyżówka
W dobrze zaopatrzonej apteczce nie mogło zabraknąć rozmaitych esencji do szybkiego przyprawiania wódki.
Na Kresach przyrządzano w tym celu czyste jak łza ekstrakty w sposób, który ma w sobie coś z alchemii. W słoiku wypełnionym do połowy spirytusem zawieszano muślinowy woreczek z owocami, tak by nie dotykał płynu, i szczelnie zamykano naczynie. Opary alkoholu wyciągały z owoców nie tylko smak i zapach, ale także kolor. W trzy tygodnie powstawał ekstrakt o niezwykle skoncentrowanym smaku i aromacie. Zmieszana z nim wódka ratowała honor domu, gdy zabrakło innych długo dojrzewających trunków
Oj tez mam czasami ochotę do niecnych czynów (.jak;pranie po ...)gdy długo z rana kawy nie wypiję.
Świetna lektura.
Teraz moge sie z tego smiac. Kiedys nie bylo mi do smiechu jak musialam zaliczyc na egzaminie miedzy innymi wlasnie ta ksiazke, a nasz prof. byl bardzo dokladny i pytal o szczegoly. Bardzo sie ciesze ze mam to juz dawno za soba bo tego typu ksiazki sa owszem ciekawe, ale do egzaminu trzeba je "wkuc" ;)
No i moze o naszych poczciwych kartoflach :-)
O kartoflach
Tacyt pisze, iż starodawnych Niemców pokarmem były poma agrestia, recens fera (jabłka ziemne, zwierzyna świeża). Nie odmienił się smak do tej strawy i teraźniejszym Niemcom; jest to i teraz ich specjałem z tą tylko różnicą, iż dawni Niemcy lubili zwierzynę świeżą, według słów Tacyta wyżej wyrażonych: recens fera, teraźniejsi zaś wolą skruszałą, gdy już swędzić zaczyna i gdy brzuszki ptastwa zielonego koloru nabywają. Jabłka zaś ziemne, czyli ziemniaki, a po teraźniejszemu kartofle, bądź świeże, bądź stare, w jednej utrzymując się porze, równą też apetytowi sprawują satysfakcją. To z okoliczności związku namieniwszy, przystępuję teraz do czasu, którego się kartofle w Polszcze i gdzie najpierwej zjawiły. Zjawiły się najprzód za Augusta III w ekonomiach królewskich, które samymi Niemcami, Sasami-ekonomistami osadzone były, a ci dla swojej wygody ten owoc z Saksonii z sobą przynieśli i w Polszcze rozmnożyli.
Długo Polacy brzydzili się kartoflami, mieli je za szkodliwe zdrowiu, a nawet niektórzy księża wmawiali w lud prosty takową opinią, nie żeby jej sami dawali wiarę, ale żeby ludzie, przywyknąwszy niemieckim smakiem do kartoflów, mąki z nich jak tamci nie robili i za pszenną nie przedawali, przez co by potrzebującym mąki przez się pszennej do ofiary ołtarzowej, mąką kartoflową, choćby i z pszenną zmięszaną, zawód świętokradzki czynili.
Powoli rolnicy w ekonomiach królewskich zaczęli od Niemców nabywać kartofli, od tych znowu pograniczni. Nareszcie gdy kartofle były znajome po Żuławach gdańskich, po Holendrach wielkopolskich i litewskich, gdy do Wielkiej Polski przyszło kilkaset familii Szwabów, którymi panowie niektórzy, a mianowicie miasto Poznań, wsie swoje całe, wypędziwszy dawnych chłopów polskich, poosadzali, ci przychodniowie, przyuczeni w swoich krajach żyć niemal samymi kartoflami, najbardziej do nich polskim chłopom, a od tych szlachcie apetyt naprawili, tak że na końcu panowania Augusta III kartofle znajome były wszędzie w Polszcze, w Litwie i na Rusi.
Póki nie znano kartofli, używano bulwów. Jest to owoc podobny do kartofli z tą różnicą, że jest ogromniejszy; pod jedną łodygą będzie czterdzieści i pięćdziesiąt bulwów, na kształt kłębka w kupę cienkimi jak nić wyrostkami splątanych; smak mają ten sam co kartofle, ale odor przeraźliwy, podobny do pluskwy. Łodyga bulwy wysoka na półtora chłopa, gruba na cal. Po zaplenieniu kartoflów zarzucono bulwy.
Dorotko, pisz, pisz,,,ciekawie sie czyta a ja moze szwab jestem, bo z Poznania i poznanskiego tatus sie wywodzi:))))
Moja mama ma znajomą panią z Ukrainy...nie wiem, czy to zacofanie czy tradycja...U nich na Wigilię je się z jednej miski!! Wyobrażacie sobie...podobno dawniej u nas też tak było :/ nie podoba mi się taka "tradycja".
ale przynajmniej maja mniej naczyn do mycia,,,,hehehe
Dlaczego Ci się nie podoba? Przeciez Wigilia to najbardziej rodzinne święto- spotykamy się z bliskimi, jedzenie ze wspólnego naczynia jeszczę tę bliskość podkreśla.
A co do zacofania- Szwajcarów chyba o nie nie posądzisz, a fondue to właśnie taka potrawa, w której wszyscy jedzą z jednego kociołka...